Becoming a better human being through playing games (12 lessons for christmas)

Chuyện đọc Fiction và Game. Khi Game và chủ nghĩa hiện sinh cùng đi vào một quán bar...

Hello,

Vậy là thứ 6 cuối cùng cũng đã tới - đánh dấu ngày làm việc cuối cùng của năm 2024. Giờ là phút giây thư giãn, xả hơi trước khi một năm 2025 bắt đầu.

Vì là giờ thư giãn, nên mình sẽ viết một chủ đề khá “near-and-dear” về chuyện chơi game. Do mình đã dành gần nửa cuộc đời làm gamer, từ khi bố đem về nhà bộ PC đầu tiên.

Disclaimer: Vẫn có những game mobile vô não & đánh vào tâm trí nghiện cờ bạc của người chơi. Bạn phải chọn lọc, vì không phải game nào cũng có giá trị như nhau.

So, let’s get to it

Game, Tiếng Anh và chuyện đọc Fiction

Hobbiton, Matamata, 2024

Mình không thể đọc hết tiểu thuyết Tiếng Anh 50,000 chữ, nhưng mình có thể dành 100+ giờ cho một game giả tưởng cốt truyện bằng Tiếng Anh.

Context một chút, mình bị lười đọc tiểu thuyết “fiction”, nhất là khi càng lớn lên. Có thể do đầu óc mình trở nên thực dụng hơn. Bộ tiểu thuyết dài nhất mình từng đọc là “Không gia đình” của Victor Huy-go. Mà truyện đó thì cũng không có dài lắm.

Nhưng kì lạ là, mình lại rất mê đọc cốt truyện khi chơi game. Đến độ con game đầu tiên mình chơi khi hồi nó mới ra mắt vào 2011- “The Elder Scrolls V: Skyrim” mình dành gần 80+ giờ để phá đảo hết cốt truyện - về vùng đất Skyrim lấy cảm hứng từ thần thoại Bắc Âu.

Dù hồi đó mới bắt đầu đi học Tiếng Anh được vài tháng, mình vẫn có thể mò mẫm qua những nhiệm vụ trong game, và hiểu đại khái nhân vật nói gì.

Đó là bởi vì khi chơi, thay vì việc hấp thụ ngôn ngữ bị động, mình phải tìm cách làm gì đó - chứ không thì trò chơi không thể tiếp tục. Và thế là dù đúng dù sai, mình phải học.

Cái hệ thống não bộ phức tạp bắt buộc phải “update” kiến thức mới, muốn hay không.

Mình bắt chước cách nhân vật game nói chuyện, và sớm hơn 1 vài bạn cùng lứa, mình có thể nói Tiếng Anh lưu loát dù trong đầu không có nhiều từ vựng. Đến năm cấp 2, mình tự tin là đứa khá Tiếng Anh nhất trong lớp, vì mình chơi game :)

One of the best games ever made - fyi, not sponsored by Todd Howard

Còn về chuyện đọc sách fiction, khi càng có nhiều trải nghiệm hơn sau này, mình lại càng thấy nó quan trọng.

Cách tốt để hiểu những khái niệm phức tạp của cuộc sống là qua fiction. Vì thông qua những câu chuyện giả tưởng, tác giả sẽ lồng ghép những khái niệm trừu tượng khó giải thích trong cuộc sống - e.g: “Chủ nghĩa toàn trị” trong tiểu thuyết “1984” của George Orwell, vào những câu chuyện và nhân vật ta có thể cảm thông và tiếp cận được.

Nhất là nếu bạn hay over-think và thích suy ngẫm triết học như mình, “rằng tại sao ta đang làm những thứ ta đang làm?” - thì fiction là một cách rất tốt để có thêm góc nhìn. Bởi vì đến một mức độ nào đó “self-help” và sách “business” chỉ có thể giải thích cho cái hiện có (as-is) chứ không làm bạn sâu sắc hơn “as a human being”.

Và cách để nghĩ rộng ra là bạn phải tách mình khỏi thực tại. Vì rất nhiều công nghệ trong tương lai trông giống như “fiction” ở thời điểm hiện tại. Thử tưởng tượng việc giải thích “Generative AI” và “Large-Language Model” như ChatGPT cho những người từ năm 2000 mà xem, chắc họ sẽ nghĩ bạn rơi từ bộ phim “Ma Trận” ra.

Trong các tựa fiction, một con game gây ấn tượng mạnh với mình vào năm nay là “Disco Elysium”, và mình không hề tiếc 30 giờ dành cho hành trình đầy cảm xúc này.

Disco Elysium - Khi Game và chủ nghĩa hiện sinh cùng đi vào một quán bar.

Easily one of my top 3 role-playing games of all-time. Game is currently on deep discount.

Disco Elysium là một game nhập vai được sản xuất vào năm 2019, bởi nhà phát hành ZA/UM, và cốt truyện viết bởi tiểu thuyết gia người Estonia Robert Kurvit (Wikipedia).

Nhân vật chính - một thiếu úy / thám tử hành nghề, tỉnh dậy trong một phòng ngủ lộn xộn ở Martinaise, đầu đau nhức vì say rượu và không nhớ mình là ai do bị mất trí nhớ đêm trước đó.

Anh gặp Kim Kitsuragi, phụ tá từ đồn cảnh sát, người cho anh biết họ được giao nhiệm vụ điều tra cái chết của một người đàn ông bị treo cổ trong một khu đất trống phía sau phòng trọ gần một tuần nay. Cư dân nói đó là một vụ tự sát, nhưng dường như vụ án này còn nhiều uẩn khúc…

Dịch từ Wikipedia

Images from Wiki

Cái hay của Disco Elysium? Toàn bộ game được kết cấu như một cuốn tiểu thuyết. Bạn tương tác với thế giới xung quanh qua góc nhìn của chàng thám tử đang cố gắng giải án và những giọng nói trong đầu anh ta - giọng nói của “lòng vị tha”, “logic”, “hình học không gian”…

24 kĩ năng, 24 cá tính, 24 giọng nói khác nhau trong não bộ - trust me, it all makes sense when you play the game

Game mượn kết cấu “Triune Brain” của nhà thần kinh học Paul MacLean, chia bộ não ra thành ba cấp độ. Cấp độ đầu tiên là “Ancient Reptilian Brain”, điều hòa những thứ cơ bản nhất, hít thở, ăn uống, vận động, rồi đến “Limbic System”, cai quản cảm xúc, ứng xử, trí nhớ, và cuối cùng là “Neocortex”, thứ khiến con người là “người”: Điều khiển khả năng ngôn ngữ, tư duy, lý luận và suy luận. Mỗi phần của bộ não, cộng với 24 “chức năng” ở trên, tạo thành những nhân vật phụ mà vô cùng quan trọng kiểm soát những suy nghĩ của nhân vật chính.

Review Disco Elysium: Có lẽ đây chính là game nhập vai xuất sắc nhất

Bằng cách đó, bạn có cảm giác bạn đang “ở trong đầu” nhân vật, chứ không đơn thuần chỉ là điều khiển anh ta. Vì tụi này cũng hay cãi nhau, bất đồng, và đôi khi thì “trực giác” đang tìm cách đánh lừa bạn.

Giống một game nhập vai truyền thống, mỗi ngã rẽ khác nhau của câu chuyện, phụ thuộc nhiều vào cách bạn xây dựng nhân vật như thế nào.

Mình đã xây dựng nhân vật thám tử với kĩ năng tâm linh (psyche) lên tới level “bà đồng”. *Spoiler nhẹ* Có một phân đoạn, mình đã giải án bằng manh mối từ nói chuyện với nạn nhân, hay đúng hơn - cái xác của anh ta.

---

Martinaise và cái vibe “Đông Âu” đượm buồn thập niên 60s

Bạn có thể chơi bằng cách tìm nhiều manh mối thật nhanh để giải án. Nhưng đó không phải là tất cả thông điệp mà game muốn truyền tải.

Từ bối cảnh, hình tượng thành phố “Martinaise” được xây dựng là một thành phố kẹt giữa cái “cũ” và “mới”, giữa nền quân chủ chuyên chế vừa bị lật đổ bởi thế lực cộng hòa ngoại bang, giữa liên đoàn công nhân (khuynh hướng cộng sản) với các chính trị gia đại diện cho tập đoàn tư bản. Ai cũng có lí tưởng, và một viễn cảnh cho tương lai mới của “Martinaise”.

Điều này thể hiện qua từng nhân vật và góc nhìn của họ khi bạn tiếp xúc trong trò chơi.

Và bởi vì nhân vật chính là một trang giấy trắng - giống như với tư cách người chơi, bạn sẽ đưa ra quyết định điều gì trắng đen, trong một thế giới đầy màu xám.

Thoughts cabinet - hình ảnh trực quan hóa của những suy ngẫm của nhân vật chính về thế giới, triết học, chính trị… thứ dần thành hình hài/thay đổi trong quá trình chơi

Điều làm mọi thứ phức tạp hơn, nhân vật chính chỉ bị “mất trí nhớ” tạm thời thôi. Vì chính anh cũng đang bị kẹt giữa quá khứ mà anh muốn lãng quên.

Mượn lời bạn P.W review trên diễn đàn Tinh Tế:

Còn Disco Elysium thì sao? Nó là một tác phẩm nghệ thuật thể nghiệm đúng nghĩa, bao hàm đầy những ý tưởng mà không phải trò chơi, cuốn sách hay bộ phim nào cũng đủ sức truyền tải một cách hoàn hảo. Ở chính giữa trò chơi ấy là chủ nghĩa hiện sinh, những triết lý đầy thâm sâu về sự tồn tại của một con người và giá trị của họ giữa xã hội. Và bao bọc xung quanh tư duy hiện sinh ấy là những giằng xé về ý thức hệ, và như trên, là giá trị của từng cá nhân trong cái ý thức hệ ấy.

Review Disco Elysium: Có lẽ đây chính là game nhập vai xuất sắc nhất

Nếu bạn còn đọc tới đây và xem hết phần review ở trên thì mình thật sự thấy cảm kích đó :)

Vì đây là một game chủ đề khá niche. Và phần vì game này làm mình nhận ra vốn từ Tiếng Anh của mình còn hạn hẹp rất rất nhiều (nhất về topic triết học, chính trị…).

Nhưng nó là một con game khiến mình suy ngẫm khá nhiều: về cách con người đối xử với nhau trong xã hội hiện đại, về việc vị kỷ có thật sự là xấu - khi đó là để bảo vệ cho lí tưởng mà ta tin vào.

Hành trình người thám tử phá án, hay chính là hành trình khám phá về bản thân và nội tại của người chơi, là một trong tuyến phát triển nhân vật tốt nhất mình từng được trải nghiệm khi chơi game.

So give it a try this holiday, you might enjoy it surprisingly very much like I did.

Cheers,

Daniel (Nguyên)