How to NOT professional networking 101
And the guide to building quality connections and job opportunities
Hello, tuần rồi của bạn thế nào?
Tuần rồi của mình cảm giác trôi qua nhanh kinh khủng, phần vì bên này được nghỉ lễ giữa tuần (thứ 5) - thành ra công việc từ thứ 2 tới thứ 4 cảm giác như chất đống vì mọi người sẽ cố gắng làm cho xong để nghỉ thứ 6. Mà mình thì lại không.
Như đã hứa từ năm ngoái và trong bài đón năm mới, mình tiếp tục tái xuất giang hồ để trả nợ hai chủ đề hót họt mà có vẻ nhiều người quan tâm trong bài trước về bí kíp đi làm ở nước ngoài: cách kiếm job opps chất lượng và networking hiệu quả.
Lí do tại sao hai chủ đề khác biệt mà lại cùng 1 bài viết thì mời bạn đọc tiếp bên dưới để khám phá tại sao nha.
So, let’s get to it!
Một vài hiểu lầm về chuyện Networking trong môi trường chuyên nghiệp
Trong tuần mình có đọc được một post khá buồn cười về cách tốn ít công sức nhất để duy trì một mối quan hệ, qua việc reply “haha so true”. Khổ cái là nếu chỉ đơn giản tới vậy, thì ai cũng làm rồi. Và nếu có thành công, thì công đoạn xây dựng mối quan hệ trước đó đã đủ bền chặt tới nỗi vài năm trôi qua, chẳng nói chuyện với nhau nửa lời cũng vẫn có thể tỉ tê không ngừng khi gặp mặt.
https://jabde.com/2024/11/17/haha-so-true-reply-in-text-theory/ (disclaimer: trang này chuyên parody research paper đọc for fun thôi nha)
Thế nên là khi liên hệ với câu chuyện network, mình chợt ngẫm lại hành trình của chính mình khi những ngày đầu tập tành, và những mặc định (hơi sai) trong đầu tại thời điểm đó.
Một cách tốt để hiểu nên networking như thế nào là bắt đầu với những thứ nó không phải. Thú thực mình cũng đã từng mắc phải những suy nghĩ này khi mới bắt đầu xây dựng những network từ khi còn ở đại học tới cả lúc bắt đầu đi làm. Chỉ mặt điểm tên gồm có:
“Biết networking là biết tạo các mối quan hệ mới”
Hồi còn đi học và chưa có nhiều các mối quan hệ chất lượng, mình từng nghĩ
Networking là việc mình chủ động tiếp cận những người mình ngưỡng mộ/chưa có cơ hội được tiếp xúc.
Và tất nhiên là khi chưa có nền tảng network, mình chỉ chú trọng nhiều về phần tạo thêm những mối quan hệ mới - chứ ít nghĩ về khía cạnh làm thế nào để giữ những mối quan hệ đó.
Bởi vì một trong những cách quan trọng để network có thể grow - không chỉ là việc mình đi reach tới người ngoài, mà chính từ những lần mình được giới thiệu bởi những người trong vòng tròn quen biết của mình, e.g: đồng nghiệp, bạn cũ từ thời đi học, một người quen trong hội chơi thể thao cùng…
Miễn là có điểm chạm chung và một chút yếu tố may mắn (trùng hợp), thì các network chuyên nghiệp đều có thể nảy nở từ đây.
Một cái cây đại thụ bắt đầu tỏa ra từ những nhánh cây lớn, rồi tới từng cành, từng tán lá. Sự bề thế không đến từ thân cây khổng lồ hay chỉ một cành cây to lớn.
“Networking giống như đi kết bạn”
Khi bắt đầu networking, mình đã thường hay so sánh nó với việc đi kết bạn. Một vài điểm chung: bắt đầu với việc tìm hiểu/tự giới thiệu, tìm những điểm tương đồng để nói chuyện, đặt lịch/tạo ra các cơ hội để có thể trao đổi…. nếu hợp thì tiếp tục giữ mối quan hệ ấy lâu dài bằng các cuộc gặp sau đó.
Vấn đề là: đó chỉ là một khía cạnh rất nhỏ của networking - bạn không nhất thiết phải: a. trở thành bạn với người bạn network, b. phải tạo network theo cách trang trọng/truyền thống (formal)
Lấy hai ví dụ:
Một người mà mình network gần đây là General Manager (tổng giám đốc) của một chi nhánh trong tập đoàn mình làm. Mình reach out anh qua LinkedIn, setup một buổi gặp qua Teams thông qua thư kí của anh, và có khoảng 1h trò chuyện 1-1 với anh sau đó. Đây là các bước truyền thống khi mình phải “cold call” với 1 senior mình chưa từng gặp trước đó.
Một người khác đó là Sales Director (SD) hiện tại ở công ty mình, mà trước đó mình từng làm project ngắn hạn. Mình tiếp xúc đúng 2 lần - 1 lần khi induction vào công ty và lần thứ 2 khi trình bày kết quả dự án. Điều kì lạ là, SD rất support và endorsed mình khi mình quyết định muốn chuyển công việc sang nước này. Lí do: những điều tốt về mình đều qua review của sếp trực tiếp thời đó, mình không mất nhiều thời gian để “get-to-know” SD hay SD với mình, nhưng mình vẫn nhận được sự tôn trọng từ SD.
Và đối với những người càng level cao, họ càng có ít thời gian, và mối bận tâm khác rất nhiều ngoài công việc. Nên đến level networking chuyên nghiệp, “cái tên” trong sự nghiệp và sự referral trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Một cuộc điện thoại có thể thay đổi sự nghiệp của bạn nếu xảy ra với đúng người.
“Networking chuyên nghiệp chỉ tập trung vào khía cạnh chuyên môn”
Nghe hơi cliché, nhưng nếu bạn từng đọc “Đắc Nhân Tâm” thì tới cuối ngày ai trong chúng ta cũng đều là con người. Và con người thì kết nối với nhau bằng cảm xúc, và sự tin tưởng.
Ở New Zealand, trước khi bắt đầu bàn bất cứ chuyện gì, người ta sẽ dành ra khoảng 10-15’ để small talk. Lí do: văn hóa của họ - “Trước khi ta làm business với nhau, thì tôi muốn hiểu bạn là người như thế nào trước đã”. Trong văn hóa Việt Nam hay phương Đông thì sẽ thường qua những buổi nhậu/bonding ngoài giờ làm.
Và first impression luôn rất quan trọng khi bắt đầu những mối quan hệ chuyên nghiệp kiểu này. Mà khổ là, đôi khi nó còn đến tai người ta trước khi bạn gặp mặt - nên đó là lí do chuyện politics và đừng gây thù chuốc oán, “burn any bridges” quan trọng tới vậy.
Kể một câu chuyện nghe thì hơi buồn cười, nhưng mình có một người bạn từng thi vào một quỹ đầu tư bên này, và đã bị từ chối vì anh có sở thích về thiên văn - “Ứng viên có vẻ đầu óc hơi trên mây (Head in the stars)”. Đó là một ví dụ extreme về việc interviewer có một định kiến xấu ngoài chuyên môn, và cũng là một bài học rút ra - trừ khi chắc chắn bạn hiểu về người đang đánh giá bạn, hãy tỏ ra trung lập (safe bets) trong những chủ đề cá nhân.
“Networking sẽ không thay đổi theo thời gian”
Mình từng có suy nghĩ này dựa trên 2 giả định:
Network đã tạo ra thì sẽ không mất đi - và sẽ luôn có thể dùng lại được
Việc tiếp cận networking sẽ không khác đi theo từng giai đoạn sự nghiệp
Với ý 1, mình đã nhận ra rõ ràng là không đúng sau một vài năm đi làm. Dù tuổi thọ của một network chất lượng có thể kéo dài hơn 1 năm kể cả khi không có tương tác - đây vẫn là điều rất hiếm. Vì tưởng tượng trong môi trường chuyên nghiệp, gặp hàng chục/trăm con người khác nhau, điều gì khiến bạn đọng lại trong “top-of-mind” của người ta hơn những con người này. Trừ khi tiếng tăm sự nghiệp của bạn đủ lớn, và người ta luôn nhớ tới “legacy” bạn để lại.
Với ý 2, khoảnh khắc “a-ha” của mình là khi nhận ra networking tiến triển theo chu kì - từng mốc sự nghiệp sẽ có cách tiếp cận khác nhau. Về cơ bản, khi network là bạn có giá trị cho đi và nhận lại. Mới bắt đầu sự nghiệp, cái bạn “cho đi” không có nhiều, nền bạn phải reach out người ta nhiều hơn để được chú ý.
Khi bạn càng gần tới senior/mid-career, passive networking trở nên quan trọng bởi vì 1. bạn không có nhiều thời gian, 2. giá trị bạn có đủ lớn để có thể thu hút nhân tài/cơ hội đến với bạn, 3. bạn đã có nhiều vốn xã hội (social capital) để hiệu ứng lãi kép (compound) có thể hoạt động hiệu quả. Nên ở thời điểm này thì thường người ta bắt đầu: viết sách, đi dạy, làm các webinar/forum sharing. Họ đang tìm cách hút người ta tới với mình, chứ không tự đi tìm kiếm nhiều như trước nữa.
Cơ hội nghề nghiệp đến từ chuyện networking
Như đã viết trong bài trước:
Cơ hội = (những mối quan hệ chất lượng trong network của bạn) ^ 2
Một cơ hội tốt là một cơ hội không có public cho cả thiên hạ biết. Mà muốn có được những cơ hội đó chỉ có thể từ “cái mồm” (word-of-mouth), trong network mà bạn đã xây dựng.
Cách đánh giá chất lượng như thế nào mình nghĩ mối người sẽ có 1 framework khác nhau, dưới đây là của mình:
Người đó có align với bạn về sự nghiệp, giá trị, mục tiêu mà bạn đang theo đuổi không?
Người đó có đủ influence/power/knowledge để giúp bạn đạt được mục tiêu đó hay không?
Người đó có thật sự coi trọng bạn hay không?
Hai ý đầu mình nghĩ tự giải thích chính nó khá rõ, nếu có gì để add thêm thì đó là hai yếu tố này có thể thay đổi theo thời gian - người trước đây từng không có, không có nghĩa là người ta không có tiềm năng giúp bạn tương lai. Nên điều quan trọng nhắc lại ba lần, đừng có gây thù chuốc oán ở nơi làm - “don’t burn any bridges” (hoặc ít nhất đừng làm vậy với quá nhiều người ;) )
Và nếu để ranking thứ tự ưu tiên cho những nguồn network chất lượng, mình xin phép được xếp hạng môi trường công việc hiện tại là top 1. Mình đã tìm được: career mentor để đời, sponsor cho cơ hội đi làm nước ngoài, partner để start business riêng cùng… tất cả đến từ những network từ sếp trực tiếp, đồng nghiệp. Nên khi chọn lựa công ty, lí do chọn môi trường quan trọng đến vậy - một bệ phóng tốt có thể đưa bạn đi xa hơn người khác nhanh hơn rất nhiều lần. Hãy tìm những môi trường có càng nhiều người giỏi, và align với value của bạn càng sớm càng tốt.
Như trong trường hợp của mình, để có được cơ hội hiện tại, mình đã giữ mối quan hệ với người sếp bây giờ trong suốt gần 2 năm - trước khi người ta nhận mình vào vị trí full-time này. Khi cơ hội tới chỉ có mình biết trước, và cũng chỉ có mình mình được nhận thôi.
Yếu tố thứ ba mình thêm vào bởi vì mình nhận ra - để một network chuyên nghiệp có thể tồn tại được, thì phải có sự trân trọng đến từ cả hai phía.
Một người đồng nghiệp cũ mình khá ngưỡng mộ, dù anh em chỉ làm với nhau trong 3 tháng, gần đây hay nói với mình “Nếu như em không đi nước ngoài, thì kiểu gì anh cũng tìm cách săn em về làm cùng.” Nói vậy không phải vì mình và anh thân nhau ở “personal”, mà là anh thấy mindset, skillset của mình có giá trị với business riêng mà anh đang làm. Dù cho mình chưa làm trực tiếp cùng với anh kể từ 2021, mình build được sự tin tưởng thông qua những lần anh em catchup, và anh được observe những challenges mình vượt qua.
Rất khó nếu như mối quan hệ chỉ tới từ 1 chiều, kể cả trong mối quan hệ mentor-mentee. Người mentor tốt nhất trong sự nghiệp của mình (mình từng viết về anh trong bài Strategy 2024), được xây dựng qua quá trình 3 năm anh em quen biết nhau - mình show cho anh thấy được trong từng giai đoạn mình đã grow như thế nào qua sự hướng dẫn của anh. Và khi anh hướng tới building legacy, mình là người đầu tiên anh nghĩ tới để đưa mình về làm công việc mình đang làm hiện tại - setup toàn bộ career path sau này của mình.
Một mối quan hệ bền chặt cần đến từ hai phía, và cả hai người cùng trân trọng, đấu tranh để giữ nó không tách rời. Điều đó thể hiện hình thái cao nhất của sự tôn trọng lẫn nhau.
Và khi có được những mối quan hệ chất lương như vậy rồi, thì làm gì tiếp?
“Rome wasn’t built in a day”. Thời gian là đồng minh của bạn - now we wait.
Chờ không có nghĩa là không làm gì, đó là build những nền tảng (fundamentals) về kiến thức, về kĩ năng công việc.
Và đó đồng nghĩa là khi đặt mục tiêu phải nhìn ra xa hơn. Muốn đạt được những mục tiêu lớn thì không phải chỉ làm trong plan 1 năm là xong - đôi khi đó là cả 5 năm, 10 năm của sự đánh đổi liên tục, của không ngừng cố gắng, và xây dựng network chất lượng ở trong phạm trù đó.
Mình rất thích câu mà một người bạn mình hay quote: “Muốn làm những thứ ít ai làm được, thì phải đi những con đường ít ai đi.” Có network tốt không phải viên thuốc thần mà tự nhiên bạn có được cái bạn muốn - những nền tảng bạn xây dựng từ trước đó mới là điều quan trọng tạo ra sự khác biệt giữa bạn và hàng trăm nghìn người khác.
Đây là thời điểm tốt để bắt đầu kế hoạch năm mới - và nếu có thể, hãy thử nhìn ra xa hơn chút, bạn đã bao giờ xây dựng chiến lược lớn của cuộc đời mình chưa?
A corner on Fenqihu, 2022
Cheers,
Nguyen (Daniel)